Choroby wątroby są częste nie tylko u seniorów. Duży wpływ na ten organ ma tryb życia oraz sposób odżywiania i przyjmowanie leków.
Wątroba, czyli największy w ustroju człowieka narząd o gruczołowej budowie, w bezpośredni albo pośredni sposób bierze udział w wielu chorobach infekcyjnych. Wynika to z metabolicznych funkcji wątroby i ze szczególnego jej unaczynienia. Jest ona zaopatrywana w krew przez tętnicę wątrobową i przez żyłę wrotną. To podwójne unaczynienie powoduje, iż wątroba jest „filtrem” dla patogenów i dla toksyn, które pochodzą z przewodu pokarmowego oraz docierają z krwią systemową.
Bezpośredni albo pośredni wpływ czynnika infekcyjnego lub jego metabolitów w wyniku uszkodzenia strukturalnego albo zaburzenia funkcji hepatocytów może wywoływać wtórne zaburzenia w przemianie białkowej oraz węglowodanowej, tłuszczowej oraz układu hemostazy i detoksykacyjnych funkcji, a także innych czynności wątroby.
Cechy uszkodzenia wątroby bywają objawem osiowym albo jedną z wielu manifestacji choroby zakaźnej. Do I grupy chorób należą wirusowe zapalenia wątroby, do II wiele chorób bakteryjnych (takich jak leptospiroza, oraz legionelloza i borelioza itp.), a także pasożytniczych ( w tym schistosomoza oraz malaria).
Wśród etiologicznych czynników infekcyjnych chorób wątroby można wymienić wirusy oraz bakterie, grzyby, a także pasożyty.
Nie ma jednak jednoznacznej, liniowej zależności pomiędzy nadwagą, a stłuszczeniem wątroby, ale stłuszczenie częściej występuje u osób z otyłością. W zależności od nadwagi zdiagnozowano je u ok. 60-90% pacjentów, z nadwagą. Otyłości zazwyczaj towarzyszy cukrzyca typu II. Badania wykazały, że u pacjentów z cukrzycą typu II stłuszczenie wątroby diagnozuje się u ok. 50% osób, a rzadziej w cukrzycy typu I (ok. 4%).
W diecie osób otyłych występuje brak równowagi między węglowodanami a białkami. Dominowanie węglowodanów nad białkami jest dodatkowym, bardzo ważnym czynnikiem, który prowadzi do uszkodzenia wątroby. Ma ono naturalny przebieg od odwracalnych etapów, do trudno odwracalnego, a nawet nieodwracalnego zwłóknienia.
Dla mężczyzn dawka hepatotoksyczna etanolu wynosi ok. 40-60 g/dz (przeliczona na czysty spirytus), a u kobiet dawki o ok. 50% mniejsze uszkadzają już wątrobę. Ocenia się, że po 10 latach spożywania alkoholu w tych ilościach ryzyko marskości sięga ok. 10%, po 20 latach u ½ chorych rozwija się marskość wątroby.
Pierwsza faza uszkodzenia wątroby przez alkohol to stłuszczenie, które może powstać już po paru dniach intensywnego picia alkoholu. Po kilku latach spożywania alkoholu w toksycznych dawkach rozwija się alkoholowe zapalenie wątroby, które przechodzi w marskość wątroby.
U większości osób, które często spożywają alkohol dochodzi do stłuszczenia wątroby, które jest odwracalne, gdy zaprzestanie się picia. U części pijących przewlekle osób, uszkodzenie wątroby postępuje dość szybko i po ok. 5 latach dochodzi do marskości. Jest ona stanem, który zwiększa ryzyko zgonu spowodowanego powikłaniami ( gdyż występuje nadciśnienie wrotne oraz wodobrzusze i niewydolność wątroby) lub z powodu raka, do którego usposabia marskość niezależnie od etiologicznego czynnika.
Pacjenci z chorobą wątroby powinni dostać adekwatną do potrzeb ilość białka, tłuszczu oraz witamin, a także kalorii i mikroelementów. Jeśli doustna podaż jest niemożliwa, powinno się podawać te substancje przez do żołądkową sondę, a przy złej tolerancji poprzez sondę do jelita cienkiego. W przypadku przeciwwskazań do takiego leczenia albo niemożności zapewnienia właściwej podaży konieczne jest żywienie parenteralne.
Wielu pacjentów otrzymuje zalecenia ograniczenia białka oraz tłuszczu, owoców i warzyw, co powoduje niedobory białkowe lub witaminowe. Dieta w chorobach wątroby musi być zawsze dobrana indywidualnie oraz uwzględniać aktualny status żywieniowy chorego i jego nawyki kulinarne, a także schorzenia, które jej towarzyszą.
Przy chorej wątrobie trzeba unikać potraw tłustych, smażonych i pikantnych, a także bogatych w błonnik. Warto na pewien czas zrezygnować ze zwierzęcych tłuszczów. Z diety powinno się wykluczyć wzdymające produkty w tym takie, jak: brukselka, kapusta i kalafior, fasola, cebula oraz por i produkty mleczne. W chorobach wątroby zalecana jest całkowita rezygancja z picia alkoholu.
Podaż witamin należy zapewnić przez obfite spożywanie owoców oraz warzyw, co łączy się ze spożywaniem większych ilości włókien roślinnych. Gdy jest zła tolerancja pokarmów z wysoką zawartością błonnika, trzeba uzupełnić dietę w preparaty witaminowe. Trudno jednak ustalić konkretne zalecenia, gdyż nie u wszystkich pacjentów stwierdza się niedobory w witaminy. Suplementacja jest konieczna u większości chorych z cholestazą. Wielu pacjentów z alkoholową chorobą wątroby wymaga spozywania tiaminy (10-100 mg/d), oraz riboflaviny (5-10 mg/d), a także witaminy B6 (30 mg/d) i kwasu foliowego (5-45 mg/d), Vit C (500 mg/d), a często preparatów żelaza, oraz cynku, magnezu i selenu. [9]
Autor: lekarz medycyny Agnieszka Dorota Szczepanik
Bibliografia:
- Choroby wątroby – zalecenia żywieniowe, https://promedica24.com.pl/aktualnosci/
- Niścigorska, N, Wątroba w chorobach zakaźnych, Postępy Nauk Medycznych 1/2000, s. 27-30
- Brzozowski R.: Choroby wątroby i dróg żółciowych, PZWL, Warszawa, 1998.
Horovitz H.W. et al.: Hepatology, 1996, 6: 1412.
Sherlock S.: Diseases of the Liver and Biliary System. Wyd. Blackwell Science Ltd, 1997. - Tacikowski T, Żywienie a choroby wątroby, Nowa Medycyna 10/1999
- Habior A., Choroby wątroby zagrożeniem Europy w XXI wieku, Postępy Nauk Medycznych 2/2009, s. 77-83
- Choroby wątroby – zalecenia żywieniowe, https://promedica24.com.pl/aktualnosci/
- T. Tacikowski, Żywienie a choroby wątroby. Nowa Medycyna Gastroenterologia i Żywienie I (10/1999)
