Spis treści
Leonardo da Vinci – włoski geniusz epoki renesansu – nie przestaje fascynować i budzić zainteresowania ponad 500 lat po swojej śmierci. W 2017 roku ukazała się kolejna, bardzo ciekawa biografia mistrza Leonarda pióra amerykańskiego dziennikarza, pisarza i historyka Waltera Isaacsona.
Książka licząca ponad 700 stron opiera się na wielu źródłach, w tym na liczących tysiące stron notatnikach, które Leonardo da Vinci prowadził przez niemal całe swoje życie, a które w dużej części przetrwały do naszych czasów. Biografia Isaacsona z miejsca stała się bestsellerem numer 1 na liście New York Times’a. W Polsce książka swoją premierę miała w maju 2019 roku i ukazała się nakładem Wydawnictwa Insignis. Jeśli szukają Państwo pasjonującej lektury, to naprawdę warto sięgnąć po dzieło Isaacsona!
„Wiecznie głodny wiedzy, łatwo się rozpraszający, próżny, a przy tym wegetarianin.
W znakomitej biografii Isaacsona Leonardo jest człowiekiem z krwi i kości.”
The Sunday Times
Pochodzenie, młodość i życie osobiste Leonarda
Walter Isaacson opisując bogate w wydarzenia życie Leonarda rozpoczyna oczywiście od jego dzieciństwa i pochodzenia, a trzeba pamiętać, że da Vinci był nieślubnym synem notariusza z miasteczka Vinci w Toskanii oraz wiejskiej dziewczyny. W tamtych czasach bycie bękartem utrudniało dostęp do szanowanych zawodów, więc Leonardo nie miał szans zostać notariuszem, jak jego ojciec. Od dziecka przejawiał talenty artystyczne.. Zapewne dlatego ojciec pomógł mu dostać się na nauki do pracowni malarza, rzeźbiarza i złotnika Andrei del Verocchia we Florencji. Mówi się, że piękna rzeźba Verocchia z brązu, przedstawiająca Dawida, może de facto ukazywać, jak wyglądał młodziutki Leonardo, który zapewne do niej pozował. To w pracowni Verocchia nasz bohater namalował swoje pierwsze samodzielne obrazy (np. „Zwiastowanie”) i bardzo szybko prześcignął w tej dziedzinie swojego nauczyciela, który w późniejszym okresie skupił się głównie na rzeźbie. Leonardo był leworęczny, co powodowało, że swoje notatki pisał tzw. pismem lustrzanym (od prawej do lewej strony). Pisząc w ten sposób lewą ręką nie rozmazywał atramentu. Leonardo był jednym z pierwszych włoskich malarzy tamtego okresu, który zaczął stosować farby olejne, zamiast popularnej wtedy tempery.
Najważniejsze obrazy i dlaczego jest ich tak mało?
Leworęczność Leonarda manifestowała się również w technice, jaką rysował i cieniował swoje obrazy. Dzięki temu specjaliści mogą dziś łatwiej zweryfikować, które obrazy rzeczywiście wyszły spod ręki mistrza. Wszyscy kojarzymy Leonarda da Vinci głównie z jego najbardziej znanymi dziełami malarskimi. Najbardziej znane to oczywiście obraz „Mona Lisa” (1504/06), który można podziwiać w paryskim Luwrze i malowidło ścienne „Ostatnia wieczerza” (1498), znajdujące się w refektarzu klasztoru Dominikanów przy bazylice Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Polacy są szczególnie dumni z faktu, że w posiadaniu Muzeum Narodowego w Krakowie znajduje się obraz „Dama z łasiczką” (znany też jako „Dama z gronostajem”). W XVIII wieku został on pozyskany przez rodzinę Czartoryskich. Nie wszyscy zdają sobie jednak sprawę, że do naszych czasów przetrwało bardzo niewiele ukończonych obrazów mistrza Leonarda. Mówi się o 16 obrazach, których autorstwo nie wzbudza wątpliwości. Z tego co najmniej kilka nie zostało ukończonych (np. „Pokłon Trzech Króli”). Dlaczego tak mało? – Leonardo da Vinci bardzo często zaczynał pracę nad obrazem, ale później z różnych powodów jej nie kończył. Z notatników mistrza i relacji jego współczesnych wiemy o kilku ważnych dziełach, nad którymi malarz rozpoczął pracę, ale nigdy ich nie sfinalizował.
Co wyróżnia dzieła Leonarda na tle jego współczesnych konkurentów? – Leonardo da Vinci był mistrzem w ukazywaniu postaci w ruchu – dynamicznych i z perfekcyjnie oddanymi proporcjami ciała. Da Vinci był tez twórcą techniki zwanej z włoskiego „chiaroscuro” – polegającej na modelowaniu malowanych obiektów poprzez cień i światło, co nadawało im plastyczności i trójwymiarowości. Leonardo stosował też technikę malowania, którą nazywał „sfumato” (z włoskiego „przydymiony”) czyli rozmazywał kontury i krawędzie malowanych postaci czy przedmiotów. Efektem tej metody jest między innymi tajemniczy uśmiech Mona Lisy. Powszechnie uważa się też Leonarda da Vinci za twórcę techniki zwanej perspektywą powietrzną, która służy zwiększeniu iluzji głębi. Da Vinci słusznie zauważył, że w miarę oddalania się w kierunku horyzontu zwiększa się warstwa powietrza między obiektem a obserwującym. W efekcie tony i barwy bledną – stają się jaśniejsze, o lekko niebieskawym zabarwieniu.
Leonardo – naukowiec, humanista, architekt, wynalazca
Leonardo da Vinci nigdy nie uzyskał formalnego, klasycznego wykształcenia. Ukończył jedynie szkołę rachunkową, w której nauczył się podstaw arytmetyki. Mając bardzo szerokie zainteresowania w wielu dziedzinach od sztuki, poprzez architekturę, biologię, geometrię, anatomię, mechanikę, hydraulikę – Leonardo był głównie samoukiem. Swoją wiedzę czerpał przede wszystkim z obserwacji otaczającego go świata, identyfikowania analogii oraz z przeprowadzanych eksperymentów. Na tej podstawie formułował pewne ogólne prawa i założenia. W późniejszym okresie nauczył się sam łaciny, aby móc czytać interesujące go książki starożytnych myślicieli. Jednym z takich dzieł, które zainspirowało Leonarda był traktat „O architekturze ksiąg dziesięć” Witruwiusza. W dziele tym autor bardzo dokładnie opisał idealne proporcje dobrze zbudowanego człowieka. Według Witruwiusza należało te proporcje uwzględniać także przy projektowaniu świątyń czy innych budowli. Leonardo, którego od dawna fascynowała ludzka anatomia, natychmiast przystąpił do własnych pomiarów. Stwierdził, że długość stopy stanowi 1/7 wzrostu człowieka (Witruwiusz twierdził, że 1/6). Pozwoliło mu to nieco zrewidować proporcje Witruwiusza, a następnie narysować słynny rysunek „człowieka witruwiańskiego” wpisanego w okrąg i kwadrat, który ilustrował ustalenia Leonarda.
Biografia „Leonardo da Vinci” autorstwa Waltera Isaacsona wydana została w 2019 roku przez Wydawnictwo Insignis – dostępna jest w twardej i miękkiej oprawie (cena od 37,99 zł), a także jako audiobook i e-book (od 6,99 zł).
Tytuł oryginału: Leonardo da Vinci. The Biography © Walter Isaacson 2017
Przekład: Michał Strąkow
Projekt okładki: Jack Smyth S&S Art Dept / Zdjęcie na okładce: Getty Images
