Częstość występowania cukrzycy wzrasta wraz z wiekiem, a jej diagnostyka oraz leczenie w populacji seniorów stanowi poważne wyzwanie. Wraz z wiekiem następują też zmiany w metabolizmie węglowodanów, polegające na postępującym upośledzeniu wydzielania insuliny w odpowiedzi na glukozę i upośledzeniu wychwytu glukozy, co wiąże się z insulinoopornością.
W populacji seniorów między 60 a 79 r.ż. liczba osób, które chorują na cukrzycę w roku 2010 wynosiła >100 milionów, a szacuje się, że liczba ta zwiększy się do 196 mln w 2030 roku. Częstość cukrzycy u starszych osób w wieku 65. r.ż. w Polsce sięga ok. 25-30%.
Wraz z wiekiem następują zmiany w metabolizmie węglowodanów. Wśród seniorów cukrzyca często pozostaje nierozpoznana z powodu nietypowych objawów.
Istnieje wiele powodów, dla których częstość występowania cukrzycy z wiekiem wzrasta. Upośledzenie metabolizmu węglowodanów stanowi charakterystyczną cechę starzenia się organizmu. Od trzeciej dekady życia można zauważyć postępujące upośledzenie tolerancji glukozy.
U seniorów, w porównaniu z młodymi osobami, widoczna jest bardziej nasilona insulinooporność, ale dyskusyjne jest czy jest ona skutkiem biologicznego starzenia się organizmu, czy wpływów środowiska oraz stylu życia. Faktem jest, że u starszych osób dochodzi do zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej, zmniejszenia masy beztłuszczowej, nieprawidłowych nawyków żywieniowych i braku aktywności fizycznej, które zmniejszają insulinowrażliwość.
Prawdopodobnie insulinooporność u starszych osób dotyczy głównie mięśni szkieletowych, jednak nie obserwuje się u nich nadprodukcji glukozy w wątrobie [6]. Do rozwoju insulinooporności przyczyniają się choroby współistniejące oraz przyjmowane leki. Nie można pomijać także roli stresu psychicznego, który wynika ze złych warunków bytowych, chorób albo śmierci współmałżonka. Przewlekły stres, poza nieprawidłowym zachowaniem żywieniowym i zmniejszeniem aktywności fizycznej, powoduje hiperkortyzolemię, która wzmaga insulinooporość oraz zaburza tolerancję glukozy.
W starszym wieku może też dochodzić do inwolucyjnych zmian w komórkach beta trzustki i do zachwiania wydzielania insuliny.
Trzeba pamiętać, że zapotrzebowanie na insulinę u seniorów może się zmniejszać w miarę jak upływa czas, co jest związane z pogarszającym się funkcjonowaniem nerek i upośledzeniem nerkowego metabolizmu insuliny. W rzadkich przypadkach może mieć to związek z niedożywieniem oraz zmniejszeniem insulinooporności. Seniorzy mają tendencję do spożywania większych posiłków w godzinach porannych, a nie w godzinach wieczornych, co powinno się brać pod uwagę, gdy ustala się wieczorną dawkę insuliny.
Zasady leczenia cukrzycy u seniorów są podobne, jak u osób młodych, ale podkreślenia wymaga zwiększona częstość występowania tzw. chorób towarzyszących i wyższy stopień narażenia na uboczne działanie leków oraz hipoglikemię. W kilku badaniach, które przeprowadzono w ostatnich latach, udowodniono, że ścisła kontrola glikemii wpływa na redukcję ryzyka, pojawienia się przewlekłych powikłań cukrzycy, jednak wyniki tak intensywnego leczenia hipoglikemizującego u osób starszym nie są znane.
Wysiłek fizyczny dla seniorów może być problematyczny z uwagi na współistniejącą w tym wieku chorobę wieńcową i zmiany zwyrodnieniowe stawów. W miarę możliwości nie powinno się jednak z niego rezygnować, gdyż codzienny 30 minutowy wysiłek jest bardzo korzystny dla normalnego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego oraz mięśni szkieletowych, a także zmniejsza ryzyko upadków i pomaga w utrzymywaniu prawidłowego poziomu tłuszczy oraz glukozy oraz zmniejsza śmiertelność i poprawia jakość życia osób w starszym wieku.
Nadrzędnym celem leczenia cukrzycy u osób w wieku po 65 r.ż. jest dążenie do poprawy albo utrzymania dotychczasowej jakości życia. Kontrolę glikemii należy prowadzić bardzo rozważnie, ze zwróceniem uwagi na interakcje lekowe i na możliwość wystąpienia niepożądanych działań, a zwłaszcza hipoglikemii. Włączając leczenie hipoglikemizujące trzeba pamiętać o możliwości występowania niewydolności nerek i wątroby u pacjenta. Konieczne są też dalsze badania z udziałem seniorów po 65 r.ż., które umożliwią opracowanie wytycznych postępowania z pacjentami na cukrzycę w starszym wieku.
Priorytetem każdej terapii jest bezpieczeństwo, dlatego u seniorów z zaburzeniami poznawczymi, dużym ryzykiem upadków albo trudną sytuacją socjalną (np. nieregularne spożywanie posiłków, konieczność pomocy w codziennych czynnościach albo brak opieki ze strony innych osób) kontrola glikemii powinna być mniej restrykcyjna.
Autor: lekarz medycyny Agnieszka Dorota Szczepanik
Bibliografia:
- Walicka M., Cukrzyca – odrębności diagnostyczne i terapeutyczne u osób w wieku podeszłym, Postępy Nauk Medycznych, t. XXIV, nr 5, 2011.
- International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas https://diabetesatlas.org/en/.
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2010. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna 2010; 11 (suppl A): A1-A47.
- Walicka M. Cukrzyca – odrębności diagnostyczne i terapeutyczne u osób w wieku podeszłym, Postępy Nauk Medycznych 5/2011, s. 372-378.
- Walicka M. Cukrzyca – odrębności diagnostyczne i terapeutyczne u osób w wieku podeszłym, Postępy Nauk Medycznych 5/2011, s. 372-378.
- Laugero KD, Falcon LM, Tucker KL: Relationship between perceived stress and dietary and activity patterns in older adults participating in the Boston Puerto Rican Health Study. Appetite 2010; 56 (1): 194-204.
- Vischer UM, Bauduceau B, Bourdel-Marchasson I et al.: for the Alfediam/SFGG French-Speaking Group for Study of Diabetes in the Elderly. A call to incorporate the prevention and treatment of geriatric disorders in the management of diabetes in the elderly. Diabetes Metab 2009; 35: 168-77.
- Vischer UM, Bauduceau B, Bourdel-Marchasson I et al.: for the Alfediam/SFGG French-Speaking Group for Study of Diabetes in the Elderly. A call to incorporate the prevention and treatment of geriatric disorders in the management of diabetes in the elderly. Diabetes Metab 2009; 35: 168-77.
- Elsawy B, Higgins KE: Physical activity guidelines for older
adults. Am Fam Physician 2010; 81: 55-59. - Walicka M. Cukrzyca – odrębności diagnostyczne i terapeutyczne u osób w wieku podeszłym, Postępy Nauk Medycznych 5/2011, s. 372-378.
