Spis treści
Nancy A. Pachana to światowej sławy badaczka geriatrycznego zdrowia psychicznego, profesor gerontopsychologii na Uniwersytecie Queensland w Australii oraz założycielka Ageing Mind Initiative – organizacji promującej badania nad starzeniem się. Nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego ukazała się właśnie na polskim rynku jej książka z 2016 roku pt. Starzenie się. Pozycja ta jest częścią interdyscyplinarnej serii „Krótkie Wprowadzenie” realizowanej przez Oxford University Press, w ramach której autorzy w przystępny sposób przybliżają aktualny stan wiedzy na rozmaite tematy. Starzenie się – w wymiarze jednostkowym, jak i szerszym, społecznym, ekonomicznym, czy wręcz narodowym – stało się w ostatnim czasie szczególnie nośnym tematem, który prowokuje wiele dyskusji i rozważań. Choćby więc z tego powodu zwięzłe i przejrzyste podsumowanie najważniejszych aspektów starzenia się zawarte w książce Nancy A. Pachana warte jest naszej uwagi.
Szczególny moment historii ludzkości
Autorka zaczyna od spostrzeżenia, które od razu wskazuje na wagę podjętego zagadnienia – otóż według danych ONZ, właśnie teraz (około roku 2020) liczba osób w wieku 65+ po raz pierwszy w historii ludzkości przekroczyła liczbę osób w wieku do 5 lat. To nowa sytuacja, ludzie powszechnie żyją coraz dłużej, a gerontologia stawia teoretyczną granicę starzenia się na wiek około 120 lat. Oczywiście w biednych państwach afrykańskich ciągle występuje duża śmiertelność wśród dzieci, ale gdy spojrzymy na średnią oczekiwaną długość życia dla osób, które osiągnęły wiek 60 lat, to różnice między biednymi i bogatymi państwami wcale nie są aż tak duże, jak moglibyśmy przypuszczać. Np. 60-letni mężczyzna z Europy powinien średnio żyć jeszcze przez około 19 lat, a jego rówieśnik z Afryki – przez 14 lat.
Nancy A. Pachana zauważa, że na oczekiwaną długość życia na przestrzeni wieków wpływało wiele czynników – m.in. wojny i pandemie rozmaitych chorób zakaźnych, które atakowały ludzi. Książka powstała przed pandemią COVID-19, a zatem autorka nie miała szansy skomentować, w jaki wysoka śmiertelność na koronawirusa wśród seniorów wpłynie na statystyki, ale można się spodziewać, że taki efekt już wkrótce będzie widoczny w aktualizowanych tabelach dożycia.
Pierwotne i wtórne skutki starzenia się
Starzenie się ludzi przejawia się za pomocą pierwotnych i wtórnych zmian. Pierwotne zmiany, to te, na które nie mamy większego wpływu, gdyż wynikają ze zużycia się naszych narządów (np. pogorszenie się wzroku w bliży). Jednak jest wiele objawów kojarzonych ze starością (np. cukrzyca, osteoporoza, nowotwory, demencja), które nie są bezpośrednio skorelowane z wiekiem, a raczej są wynikiem procesu chorobowego lub wynikają z naszego stylu życia czy diety. Warto więc pamiętać, że to w dużym stopniu od nas samych zależy, jak będzie wyglądała nasza starość! Mamy przecież wpływ na dietę, ilość ruchu czy jakość snu.
Starzenie się a nasz mózg
Starzenie się oczywiście nie pozostaje obojętne dla naszych mózgów, które z wiekiem stają się mniejsze. Wynika to głównie z kurczącej się objętości komórek mózgowych. Ponadto autorka zauważa, że pewne obszary mózgu są bardziej podatne na starzenie się – np. hipokamp, czyli region mózgu odpowiedzialny za pamięć.
Nancy A. Pachana zwraca też uwagę, że nasz mózg to bardzo elastyczny narząd, który potrafi się dostosować do zmian wynikających z procesu starzenia. Przykładem takiego dostosowania, co opisuje tzw. teoria rusztowań, jest wykorzystywanie przez osoby starsze obu półkul mózgu do wykonywania zadań, w przypadku których osoby młodsze korzystają tylko z jednej półkuli. Co ciekawe, w takich sytuacjach osoby starsze często osiągają też lepsze wyniki swoich działań, gdy zadanie wymaga syntezy sprzecznych informacji.
Teoria selekcji, optymalizacji i kompensacji dla pomyślnego starzenia się
Autorka omawia szereg różnych psychologicznych teorii starzenia się – np. teorię wycofania się, teorię aktywnego starzenia się, czy teorię ciągłości. Nam najbardziej spodobała się jednak teoria Paula Baltesa, zwana teorią selekcji, optymalizacji i kompensacji. Zgodnie z tą teorią selekcja polega ustaleniu naszych priorytetów i najważniejszych celów, które są realne do osiągnięcia. Optymalizacja polega na zastosowaniu takich strategii, które pozwolą nam te cele osiągnąć. Kompensacja oznacza korzystanie z narzędzi, które pomagają nam ominąć ograniczenia wynikające ze starości.
Jako klasyczny przykład osoby, która w praktyce stosowała wskazaną powyżej teorię, autorka wymienia pianistę Artura Rubinsteina, który nawet po osiemdziesiątce nadal koncertował. Jak mu się to udawało? – Otóż, Rubinstein pod koniec życia grywał mniejszy zestaw utworów (selekcja), to z kolei pozwalało mu częściej je ćwiczyć (optymalizacja), a grając je stosował większe kontrasty tempa, ponieważ nie był już w stanie grać tak szybko, jak za młodu (kompensacja).
Książkę „Starzenie się” Nancy A. Pachana można łatwo nabyć w wersji papierowej lub jako e-book na stronie Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego.
Nancy A. Pachana – STARZENIE SIĘ (Łódź, 2021), tłumaczenie: Paulina Kłos-Wojtczak, redakcja naukowa: Ewa Czernik, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Tytuł oryginału: Ageing: A Very Short Introduction (2016), Oxford University Press
