Uprawnienia komorników uregulowano w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku O komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U.2016.1138). Zgodnie z jej postanowieniami komornicy sądowi są funkcjonariuszami publicznymi działającymi przy sądach rejonowych oraz wykonują czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych, a także inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów, w szczególności wykonują oni orzeczenia sądowe w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz w sprawach o zabezpieczenie roszczeń.
Przede wszystkim należy mieć na uwadze fakt, iż komornik działa w imieniu państwa, w związku z czym jest on obowiązany do działania w granicach prawa oraz zgodnie z zasadami etyki zawodowej. Co więcej ma on obowiązek działania z poszanowaniem praw należnych wszystkim stronom postępowania, a więc zarówno wierzycielowi, jak i dłużnikowi. Swoje czynności powinien wykonywać zatem według najlepszej woli, z należytą uczciwością i bezstronnością, rzetelnie oraz sprawnie.
Kontakt z komornikiem nie ogranicza się tylko do osobistego spotkania, obejmuje również wymianę korespondencji, którą należy bezwarunkowo odbierać,
gdyż po uzyskaniu wstępnych informacji na temat wszczętej egzekucji można podjąć odpowiednie kroki w celu ustalenia czy wspomniane postępowanie egzekucyjnie faktycznie dotyczy naszego zobowiązania, czy też innej osoby.
W drugiej z wymienionych sytuacji, dzięki kontaktowi z komornikiem, uzyskujemy możliwość natychmiastowego podjęcia obrony i uniknięcia potencjalnie przykrych konsekwencji.
Prawa dłużnika
Dłużnik ma prawo wymagać doręczenia dokumentów w sprawie toczącego się przeciwko niemu postępowania. Przy pierwszej czynności egzekucyjnej (np. podczas pierwszej wizyty w domu dłużnika) komornik powinien doręczyć dłużnikowi zawiadomienie o wszczęciu egzekucji z podaniem treści tytułu wykonawczego, będącego potwierdzeniem istnienia roszczenia, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, która świadczy o możliwości wyegzekwowania długu w drodze przymusu państwowego. W zawiadomieniu powinien być także wymieniony sposób egzekucji. Jak można zauważyć, wspomniany dokument jest źródłem wielu istotnych
dla dłużnika informacji takich jak np.: kto i na jakiej podstawie dochodzi należności
oraz przeciwko komu wszczęto egzekucję, a także jaka jest wysokość roszczenia
i w końcu na jakim etapie toczy się obecnie postępowanie egzekucyjne, a także zawarte są w nim pouczenia, pomocne w celu podjęcia obrony swoich praw i poznaniu przysługujących nam uprawnień..
W trakcie wykonywania swoich czynności, komornicy w całej Polsce są zobowiązani
do używania identyfikatora (legitymacji służbowej) wydanego przez Krajową Radę Komorniczą, który obejmuje takie informacje jak: imię, nazwisko, zdjęcie, określenie pełnionej funkcji oraz oznaczenie sądu rejonowego, przy którym działa dany komornik.
Dlatego też należy pamiętać, aby podczas wizyty komornika w naszym domu zwrócić uwagę na trzy podstawowe rzeczy: po pierwsze, czy komornik posiada odpowiedni identyfikator, zawiadomienie o wszczęciu egzekucji oraz tytuł wykonawczy w oryginale.
Istotnym ograniczeniem działań komornika jest czas wyznaczony ustawowo, bowiem komornik może wykonywać swoje czynności egzekucyjne u dłużnika w ściśle określonych ramach czasowych, a mianowicie w dni robocze i soboty, w godzinach
od 7:00 do 21:00. Na wykonywanie niniejszych czynności w dni wolne od pracy lub też w późnych godzinach nocnych komornik musi uzyskać zgodę prezesa sądu rejonowego. Jednakże jeśli komornik rozpoczął swoje czynności przed godziną 21, może je kontynuować bez zgody sądu, jeżeli ich przerwanie mogłoby znacznie utrudnić egzekucję.
Komornik prowadzi egzekucję z nieruchomości oraz ruchomości. Najpopularniejszym sposobem jest jednak egzekucja z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń emerytalno-rentowych ZUS, czy też środków pieniężnych zgromadzonych na koncie w banku.
W tym wypadku ważna jest świadomość dłużnika, jakie istnieją ograniczenia przedmiotowe w tej materii, czyli jaki jego majątek nie podlega zajęciu przez komornika sądowego.
W przypadku prowadzonej przez komornika egzekucji z wynagrodzenia, przewidziane limity i kwoty wolne od zajęć zależą od podstawy zatrudnienia. Zasadą jest, że jeżeli dłużnik jest zatrudniony na umowę o pracę, zajęciu przez komornika podlega 50% jego wynagrodzenia (lub też 60% w przypadku ściągania zobowiązań z tytułu alimentów).
W tej sytuacji kwotą wolną od zajęcia jest wynagrodzenie odpowiadające płacy minimalnej (netto) w danym roku. Powodem jest zapis, który mówi, że pracownikowi musi pozostać – po zajęciu komorniczym – kwota nie niższa niż wynosi aktualna minimalna pensja (w przypadku zobowiązań alimentacyjnych, nie istnieje ochrona dłużnika w postaci kwoty wolnej od zajęcia). W razie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne od potrąceń ulegają zmniejszeniu w sposób proporcjonalny. W przypadku umowy zlecenia czy też umowy o dzieło inaczej kształtują się wspomniane limity, bowiem kwoty otrzymywane na tej podstawie mogą ulegać zajęciu w całości.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, do końca lutego 2017 r. emerytury i renty,
co do zasady, podlegają zajęciu w wysokości 25%. Wolne od egzekucji i potrąceń są jednak kwoty odpowiadające 50% najniższej emerytury lub renty, zależnie od rodzaju pobieranego świadczenia. Od 1 marca 2017 r. wejdą w życie przepisy podwyższające kwotę wolną z 50% najniższej renty/emerytury do 75%.
Istnieje także grupa dochodów dłużnika, które nie podlegają egzekucji, przykładowo są to: alimenty, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne,
dla sierot zupełnych oraz świadczenia społeczne.
Jeżeli chodzi o przepisy dotyczące ruchomości, które nie mogą zostać zajęte przez komornika, mamy tu do czynienia ze wskazówkami albo wskazanymi grupami przedmiotów. Oznacza to, że konkretny przedmiot będzie brany przez komornika pod uwagę na tle okoliczności konkretnego dłużnika, tzn. egzekucja tegoż przedmiotu będzie zależała od jego sytuacji rodzinnej, charakteru wykonywanej pracy oraz jego stanu majątkowego. Według art. 829 kodeksu postępowania cywilnego są to:
- Przedmioty wyposażenia domowego o podstawowym standardzie: rzeczy codziennego użytku jak np. podstawowe urządzenia domowe, pościel, bielizna
i ubranie niezbędne na co dzień dłużnikowi oraz członkom rodziny będącej
na jego utrzymaniu. - Zapasy opału i żywności niezbędne na okres jednego miesiąca.
- Przedmioty niezbędne do nauki, papiery i dokumenty osobiste, odznaczenia, przedmioty kultu religijnego.
- Rzeczy niezbędne do osobistej pracy zarobkowej w zależności od charakteru wykonywanej pracy.
Z uwagi na fakt, iż według zasad kodeksu postępowania cywilnego komornik nie ma prawa do badania zasadności i wymagalności obowiązku określonego tytułem wykonawczym, tzn. że musi on wszcząć postępowanie egzekucyjne w każdym wypadku, w którym zażąda tego wierzyciel dysponujący określonym tytułem wykonawczym, dłużnik dowiedziawszy się o podjętych przeciwko niemu czynnościach egzekucyjnych, winien podjąć działania zmierzające do ochrony swoich praw. Najistotniejsze gwarancje, służące obronie przed nieuzasadnioną egzekucją, stanowią powództwa przeciwegzekucyjne określone w art. 840 i art. 841 kodeksu postępowania cywilnego. Dzięki nim dłużnik może poddać ocenie sądu okoliczności uzasadniające według niego ograniczenie, bądź całkowite zakończenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego w stosunku do jego osoby. Rozstrzygnięcie wspomnianego powództwa na korzyść zainteresowanego powoduje ograniczenie
lub całkowite uchylenie wykonalności tytułu wykonawczego bądź wyłączenia określonych składników majątkowych spod zajęcia komorniczego, a także obciążenie dodatkowymi kosztami samego wierzyciela. Najczęstsze przyczyny wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego stanowią:
- zapłata długu po wydaniu wierzycielowi tytułu wykonawczego;
- kwestionowanie podstaw do obciążenia zobowiązaniem następcy prawnego dłużnika;
- przedawnienie egzekwowanego roszczenia.
Uczestnicy postępowania egzekucyjnego często mylą przysługujące im powództwa przeciwegzekucyjne ze skargą na czynności komornika, która stanowi środek obrony formalnej i można ją złożyć w przypadku gdy zachowanie komornika budzi nasze uzasadnione wątpliwości. Skarga przysługuje zarówno na zaniechanie dokonania czynności przez komornika, jak i wszystkie czynności przez niego dokonane, z wyjątkiem:
- zarządzenia komornika o wezwaniu do usunięcia braków pisma;
- zawiadomienia o terminie czynności;
- uiszczenia przez komornika podatku od towarów i usług.
Skargę należy wnieść w terminie tygodniowym, na piśmie, bezpośrednio
do komornika, który dokonał zaskarżonej czynności lub zaniechał jej dokonania. Komornik w terminie trzech dni od dnia otrzymania skargi sporządza uzasadnienie zaskarżonej czynności lub przyczyn jej zaniechania i przekazuje dokumenty
do właściwego sądu. Komornik może przyznać rację skarżącemu i uwzględnić skargę,
o czym zawiadomi skarżącego oraz zainteresowanych. Sąd wówczas nie będzie rozpoznawał skargi, cały proces zostanie zakończony u komornika.
Podsumowując, dłużnicy pomimo szeregu obowiązków nałożonych na nich z uwagi
na fakt toczącego przeciwko nim postępowania egzekucyjnego posiadają także określone uprawnienia, które przysługują im w celu ochrony ich interesów.
