Spis treści
Kwestie spadkowe często są odsuwane na dalszy plan. Lęk, jaki budzi konieczność rozstrzygania o rzeczach ostatecznych jest zrozumiały. Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że nawet kiedy nas zabraknie, nasze sprawy wciąż mogą być załatwione tak, sobie tego życzyliśmy. W przeciwnym razie spadek zostanie podzielony zgodnie z zapisanymi odgórnie zasadami.
Dziedziczenie ustawowe
Co do zasady dziedziczenie spadku może odbywać się w ramach dwóch procedur. Pierwsza z nich to powołanie do spadku na podstawie spisanego przez spadkodawcę testamentu. Druga to tak zwane dziedzicznie z ustawy. Pomimo faktu, iż testament ma pierwszeństwo, wciąż jeszcze o wiele bardziej powszechną formą spadkobrania jest ta, która wynika z zapisów ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.
Dziedziczenie zgodnie z ustawowymi zapisami może dotyczyć ogółu spadku lub też jego części. Całość pozostawionego przez spadkodawcę majątku, praw i obowiązków będzie podzielona zgodnie z obowiązującym prawem wtedy, kiedy nie został wcześniej spisany ważny testament. Sytuacja taka będzie miała miejsce również wtedy, kiedy żadna z osób wskazanych z testamencie nie będzie chciała, lub też nie będzie mogła przyjąć spadku. Wynika z tego również, że powołanie do spadku nie jest jednoznaczne z jego otrzymaniem. Można bowiem go odrzucić lub zostać uznanym za osobę niegodną dziedziczenia.
Część spadku może być dziedziczona w ramach ustawowych ram wtedy, kiedy do danej części nie został powołany spadkobierca. Podobnie wygląda sytuacja, kiedy jedna z osób wskazanych przed spadkodawcą nie może albo nie chce przyjąć „swojej” części dziedziczonego majątku.
Kolejność dziedziczenia ustawowego
Pierwszym krokiem w przypadku dziedziczenia zgodnie z ustawowymi zasadami jest ustalenie kręgu spadkobierców. Odbywa się to w myśl, iż spadkodawca wyraził dorozumianą zgodę na to, by pozostawiony przez niego majątek, prawa oraz obowiązki zostały rozdzielone zgodnie z zapisami Kodeksu cywilnego. Tym samym w ramach dziedziczenia ustawowego można wskazać na cztery grupy spadkobierców. Kolejność otrzymania spadku wyznacza zatem przynależność do jednej z poniższych kategorii:
- 1 grupa – dzieci oraz współmałżonek. W przypadku śmierci dziecka spadkodawcy w miejsce to wchodzą wnuki,
- 2 grupa – małżonek spadkodawcy, rodzice spadkodawcy, rodzeństwo spadkodawcy w przypadku śmierci jednego lub obojga rodziców, zstępni rodzeństwa w przypadku ich śmierci,
- 3 grupa – dziadkowie spadkodawcy, pasierbowie, zstępni dziadków spadkodawcy,
- 4 grupa – w przypadku braku jakichkolwiek spadkobiorców, spadek przechodzi na rzecz gminy, w której zamieszkiwał spadkodawca lub na rzecz Skarbu Państwa.
Małżonek
Jak widać z powyższego zestawienia rola małżonka w dziedziczeniu ustawowym jest szczególna. Jako jedyny występuje on zarówno w pierwszej, jak i drugiej grupie kolejności spadkobierców.
Warto tu jednak zaznaczyć, że w myśl Kodeksu cywilnego małżonek może zostać powołany do spadku tylko wtedy, kiedy w momencie otwarcia spadku istniało małżeństwo. Tym samym z ustawowego dziedziczenia wyłączeni są ci małżonkowie, którzy pozostawali ze spadkobiercą w orzeczonej przez sąd separacji lub, co oczywiste, rozwód. Podobnie rzecz ma się w sytuacji, kiedy spadkodawca wniósł do sądu pozew o rozwód z orzeczeniem winy i zmarł przed wydaniem orzeczenia. Wówczas to pozostali spadkobiercy mają prawo wystąpienia do sądu o uznanie pozwu rozwodowego za uzasadniony.
Trzeba przy tym pamiętać, że w zdecydowanej większości przypadków pomiędzy małżonkami istnieje małżeńska wspólność majątkowa. Co za tym idzie, po śmierci jednego z nich dziedziczeniu, czyli ujęciu w ramach tak zwanej masy spadkowej, podlega tylko połowa majątku.
Dzieci
W przypadku dziedziczenia przez dzieci spadkodawcy nie jest brany po uwagę ich formalny status. Innymi słowy, równe prawo do otrzymania spadku po swoim zmarłym rodzicu mają zarówno dzieci pochodzące ze związku małżeńskiego, jak i pozamałżeńskiego. W przypadku dzieci adoptowanych stuprocentowe prawo do dziedziczenia otrzymują one jeżeli zostały przysposobione w stopniu pełnym.
Trzeba przy tym zaznaczyć, że w przypadku kiedy spadkobiercami są tylko dzieci, dziedziczą one w równych częściach. Natomiast w sytuacji, kiedy do spadku powołane są wspólne z współmałżonkiem spadkodawcy, otrzymują nie więcej niż 3/4 spadku. Wynika to z faktu, że małżonek dziedziczny w części nie mniejszej niż 1/4. Tym samym, jeżeli do spadku powołane jest jedno dziecko i współmałżonek to dziedziczą oni po połowie. Jeżeli jednak spadkobiercami są małżonek i troje dzieci, to małżonek dziedziczy 1/4, natomiast dzieci w równych częściach z pozostałych 3/4 spadku.
Wnuki i dalsi potomkowie
W sytuacji, kiedy dzieci nie dożyły momentu otwarcia spadku – ich cześć jest dziedziczona w równych częściach przez wnuki spadkodawcy. Rzecz jasna w sytuacji, kiedy nie ma innych spadkobierców, a więc małżonka i dzieci całość spadku przypada wnukom. Zgodnie z tą regułą dziedziczą także dalsi zstępni aż do wyczerpania tej możliwości dziedziczenia.
