Samotność jest utożsamiana z brakiem relacji międzyludzkich albo z ich ograniczeniem. Jednym z ważniejszych czynników starzenia się (ang. successful aging) jest podtrzymywanie więzi z innymi ludźmi, a także zaangażowanie się w ukierunkowane na innych działania.
Okres starości będący procesem inwolucji organizmu związany jest ze zjawiskiem „wielochorobowości”, które upośledza biologiczne funkcjonowanie chorych, doprowadzając do niesprawności oraz pogorszenia jakości życia i powstawania zmian w zachowaniu w sferze psychospołecznej. Osoby starsze są narażone na poczucie samotności i osamotnienia.
Według Joanny Staręgi-Piasek oraz Adama Lisowskiego starość jest: etapem życia, w którym psychiczne procesy, objawiające się jako rezygnacja i poczucie braku szans, a także społeczne, wiążące się z odrzuceniem zgodnie z rytuałem kulturowym, synergicznie oddziałują z procesami biologicznymi, co prowadzi do naruszenia homeostazy, a więc do ograniczenia przeciwdziałania wspomnianym procesom, bez obiektywnych szansy na powrót do poprzedniego stanu.
Proces starzenia traktuje się jako: „sztukę wyboru między tym, z czego powinno się stopniowo wycofywać, co trzeba zakończyć, a tym z czego nie wolno zrezygnować”. Umiejętność starzenia się, tj. proces adaptacji do starości, to dostrzeganie dobrych stron i wykorzystanie zachowanych możliwości. Chodzi także o to, aby aktywność starszej osoby była konkretna oraz celowa.
Zjawiskiem wartym uwagi jest występowanie silnej interakcji pomiędzy chorobą a samotnością. Nie tylko choroba prowadzi do samotności, ale samotność może być źródłem chorobowości seniorów. Osoby starsze, zazwyczaj mieszkające samotnie, rzadko doświadczają zupełnego dobrostanu. Zazwyczaj dotknięte są one wieloma chorobami „w starości” – metabolicznymi oraz cywilizacyjnymi, do których zaliczana jest m.in. osteoporoza oraz, artroza stawów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca albo problemy ze słuchem i z wzrokiem.
Choroba, szczególnie przewlekła ma duży wpływ na ocenę jakości życia, a więc na charakter pełnionej do tej pory roli społecznej. Istnieje też możliwość akceptacji zmian które się pojawiają oraz próba adaptacji do stale zmieniających się ról, ale jest to trudne zadanie dla tych osób. Starzenie się stanowi wyzwanie dla społeczeństwa.
Najnowsze badania Christiansen’a oraz wsp. które opublikowano w Social Science and Medicine wykazały, że po przebadaniu 8593 osób będących w wieku 65-102 wykazano istotną statystycznie korelacje pomiędzy poczuciem samotności, a chorobami serca i migreny u mężczyzn oraz u kobiet.
Występowanie cukrzycy oraz samotności jest charakterystyczne tylko dla kobiet. Brak aktywności społecznej oraz problemy ze snem były jednym z czynników, które predysponowały do wyższych wskaźników osamotnienia seniora.
Skutkiem niesprawności oraz samotności może być np. depresja. Osoby starsze są narażone na występowanie zespołów depresyjnych, zaliczanych do grupy tzw. „wielkich problemów geriatrycznych” z uwagi na zaburzenie funkcjonowania w sensie psychicznym oraz fizycznym.
Zgodnie z tym, co pokazują dane statystyczne stany depresyjne występują u ok. 5-30% u seniorów po 65 roku życia.
Diagnoza depresji jest poważnym problem wśród starszych osób. Faleńczyk oraz wsp. w badaniach wykazali, że czynniki psychologiczne oraz społeczne mają silny wpływ na rozwój depresji. Wśród tych czynników wymieniana jest śmierć najbliżej osoby oraz zakończenie życia zawodowego, lub pogorszenie się statusu materialnego. Osoby dotknięte depresją często nie komunikują swego problemu w trosce o pozostanie bez określenia– „chory na depresję”.
Seniorzy mają do wypełnienia sporo zadań. Są nimi zadania takie jak np.: akceptacja swojego wieku oraz dokonujących się biopsychicznych zmian, lub wyrażenie zgody na nieuchronność śmierci, koncentracja na konkretnych celach, możliwych do osiągnięcia, odrodzenie, a więc korzystanie ze swych możliwości, wyjście poza swoje ego, nie wywyższanie się, ale doświadczanie siebie przez emocje, wyzbycie się swojego ego na rzecz przynależności do innych oraz dzielenie się swoja wiedzą. Konieczne staje się także rozmyślanie nad życiem i robienie rachunku swojego istnienia.
Jak twierdzi Erik Erikson, na tym poziomie rozwojowych każdy musi pokonać kryzys: integracja ego w opozycji do rozpaczy. Rozwiązanie takiego konfliktu skutkuje zyskaniem mądrości. Ludzie starsi posiadają rozległą wiedzę, jaką zdobyli dzięki doświadczeniu życiowemu. Ta wiedza predestynuje seniorów do bycia mentorem w różnych dziedzinach życia.
Bibliografia:
- Balicka-Kozłowska H, Konfrontacja wiedzy gerontologicznej z obserwacją własnego starzenia się [w:] Przygotowanie do starości, M. Dzięgielewska (red.), Łódź 1997, s. 98
- Szatur-Jaworska A., Błędowski P., Podstawy gerontologii społecznej, Warszawa 2006, s. 46
- Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K, Kornatowski K. Starość jako wyzwanie. Gerontol Pol. 2008;16(3):131-6.
- Dąbrowska P. Samotność osób starszych i sposoby jej przeciwdziałania. Kwartalnik naukowy T.U. Fides et Ratio. 2011;2(6):84-90.
- Muszalik M, Kędziora-Kornatowska K. Jakość życia przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontol Pol. 206;14(4):185-189.
- Christiansen J, Larsen F, Lasgaard M. Do stress, health behavior, and sleep mediate theassociation between loneliness and adverse health conditions among older people? Soc Sci Med. 2016;152:80-6.
- Faleńczyk K, Cegła B, Ślusarz R i wsp. Wpływ wybranych czynników socj demografcznych na występowanie depresji u osób w wieku podeszłym. W: Leczenie, pielęgnowanie, zarządzanie – wybrane elementy opieki nad pacjentem. Konieczny J, Bartuzi Z (red.). Bydgoszcz: UMK CM; 2006;494-9.
