Spis treści
Posiadanie dzieci to wieloletni proces wychowawczy, który trwa nawet pomimo osiągnięcia przez nie dojrzałości i założenia własnych rodzin. Rodzice pomagają swoim potomkom materialnie oraz duchowo w miarę swoich możliwości.
Jednocześnie, co do zasady, mogą w zamian za wspieranie ich w osiągnięciu samodzielności, oczekiwać troski i wsparcia finansowego w wieku emerytalnym.
Jednak co mogą zrobić rodzice, kiedy ich dzieci nie pomagają im na starość? Istnieje kilka instytucji przewidzianych prawem, z których w zależności od danej sytuacji, można skorzystać.
Darowizna
Rodzice dosyć często dokonują darowizny na rzecz swoich dzieci, aby wesprzeć
je finansowo w miarę własnych możliwości. Z reguły są to pewne sumy pieniężne, pojazdy mechaniczne oraz nieruchomości. Życie pokazuje, że dokonanie darowizny
nie zawsze jest rozsądnym rozwiązaniem, bowiem:
- Darczyńca może popaść w niedostatek;
- Obdarowany może wykazywać względem darczyńcy rażącą niewdzięczność;
- Dokonana darowizna może spowodować uszczerbek w materii utrzymania usprawiedliwionych potrzeb darczyńcy albo uszczerbek dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Co zrobić, gdy zaistnieje jeden z wyżej wskazanych scenariuszy?
Na szczęście ustawodawca przewidział takie życiowe sytuacje i uregulował
je umieszczając odpowiednie przepisy w kodeksie cywilnym.
W momencie popadnięcia darczyńcy w niedostatek, obdarowany ma obowiązek,
w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczyć darczyńcy brakujących
mu środków potrzebnych do utrzymania, odpowiadających jego usprawiedliwionym potrzebom albo środków niezbędnych do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Jednakże obdarowany wcale nie musi podjąć
się wskazanego wyżej zachowania jeśli zwróci darczyńcy wartość wzbogacenia.
Z kolei jeśli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności, darczyńca może odwołać darowiznę, nawet jeżeli darowizna została już wykonana. Czym jest owa rażąca niewdzięczność? Nie sposób na to pytanie jednoznacznie odpowiedzieć, wszystko uzależnione jest od okoliczności konkretnej sprawy.
Niemniej jednak ustawodawca, używając tego sformułowania, niewątpliwie miał
na myśli zachowanie obdarowanego, które polega na zachowaniu skierowanym bezpośrednio – a zdarzyć się może nawet pośrednio – przeciwko darczyńcy.
Istotnym przy ocenie danego zachowania pod kątem kwalifikacji jako rażącej niewdzięczności, jest obiektywna ocena czy dane zachowanie można uznać za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę.
Warto jednak pamiętać, że darowizny nie będzie można odwołać,
nawet gdy obdarowany wobec darczyńcy dopuścił się rażącej niewdzięczności,
jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Ponadto darowizna może być odwołana jedynie w ciągu roku od dnia, kiedy darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Natomiast w przypadku, kiedy wykonanie darowizny spowoduje uszczerbek
dla utrzymania przez darczyńcę, odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb
albo uszczerbek dla ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych, darczyńca może odwołać darowiznę. Warunkiem jest jednak, aby darowizna była niewykonana oraz aby wyżej wymieniona zmiana w stanie majątku darczyńcy powstała po zawarciu umowy darowizny. Wystąpienie tych dwóch przesłanek uprawnia darczyńcę do odwołania darowizny.
Co należy wiedzieć przed odwołaniem darowizny: odwołanie następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.
Sporządzenie testamentu
Brak wsparcia ze strony dzieci może spowodować, że rodzic nie będzie chciał,
aby dany potomek dziedziczył po nim na równi z innymi uprawnionymi spadkobiercami ustawowymi. Taka postawa spadkodawcy nie może dziwić. Jednak podejmując krok, który ma spowodować wyłączenie z grona spadkobierców potomka nie pomagającego swoim rodzicielom w sposób odpowiedni lub oczekiwany, warto wiedzieć w jaki sposób prawidłowo sporządzić testament.
Po pierwsze, sporządzić testament może jedynie osoba mająca pełną zdolność
do czynności prawnej, co jest warunkiem nader istotnym, ale z reguły spełnionym
niemal przez każdą pełnoletnią osobę. Sporządzony testament będzie nieważny,
jeżeli został sporządzony:
- W stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
- Pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca
nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treś - Pod wpływem groźby – jednakże na tę przesłankę nie można się powołać
po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes prawny dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
Najistotniejsza jednak jest forma testamentu i w zależności od jej wyboru wyróżniamy:
- Testament zwykły: napisany przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisany oraz opatrzony datą.
- Testament notarialny: w celu jego sporządzenia należy udać się do notariusza.
- Testament sporządzony w obecności dwóch świadków: ustne oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy złożone wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy
lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje
się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia, a następnie odczytuje się spadkodawcy w obecności świadkó Protokół powinien być podpisany
przez spadkodawcę oraz przez świadków. - Testament szczególny przy istnieniu obawy rychłej śmierci spadkodawcy
albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione: oświadczenie spadkodawcy w formie ustnej ostatniej woli przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Przy czym należy pamiętać, że treść tego ustnego testamentu winna być stwierdzona stosownym oświadczeniem spisanym przez jednego ze świadków albo osobę trzecią przed upływem roku od daty jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Oświadczenie to musi zostać podpisane przez spadkodawcę oraz dwóch świadków albo przez wszystkich świadków albo przez wszystkich świadków. Mimo niesporządzenia powyższego oświadczenia, sporządzenie ustnego testamentu można stwierdzić poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem, w terminie sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku.
Prawo polskie przewiduje jeszcze dwa rodzaje testamentów:
- Testament sporządzony przed dowódcą statku lub przed jego zastępcą.
- Testament wojskowy – jednakże z uwagi na ich dosyć rzadkie zastosowanie
w życiu codziennym, nie zostaną bliżej omówione.
W tym miejscu warto zaznaczyć, iż samo nieuwzględnienie swojego dziecka
przy podziale spadku (a więc sporządzenie testamentu) nie powoduje,
że nieuwzględniony potomek nie dostanie żadnego majątku po zmarłych rodzicach, bowiem przysługuje mu zachowek.
Wydziedziczenie
Jak już zostało wyżej wspomniane, samo nieuwzględnienie swojego potomka
w sporządzonym testamencie, nie pozbawia go praw do części majątku spadkodawcy,
tj. spadku. Zstępnym, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek w wysokości od dwóch trzecich do połowy udziału spadkowego.
Jest to prawo do zachowku.
Czy to oznacza, że np. syn, który dopuścił się przestępstwa wobec swojego ojca,
mimo to otrzyma przynajmniej zachowek po śmierci ojca? Na szczęście nie,
bowiem prawo przewiduje instytucję wydziedziczenia. Polega ona na tym,
że spadkodawca w testamencie może pozbawić zachowku m. in. zstępnych, jeśli:
- Wbrew woli spadkodawcy postępowali uporczywie w sposób sprzeczny
z zasadami współżycia społecznego; - Dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- Uporczywie nie dopełnili względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Alimenty
Oprócz wyżej opisanych sposobów postępowania z dziećmi, które nie wykazują zainteresowania swoimi rodzicami, dopuszczają się przestępstw przeciwko nim,
czy też rażącej niewdzięczności, rodzice mogą domagać się alimentów od dorosłych dzieci. Takie żądanie będzie usprawiedliwione, gdy rodzic znajdzie się w niedostatku,
a dzieci będą miały możliwość zarobkową oraz finansową aby ponieść ciężar alimentacyjny w stosunku do swoich rodziców. Obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie, aby rodzic mógł domagać się świadczenia alimentacyjnego.
Jednakże świadczenie alimentacyjne nie zawsze będzie polegać na świadczeniu pieniężnym. Zamiast niego może zostać dostarczona przez obowiązanego pomoc materialna.
Takie roszczenie będzie szczególnie uzasadnione, kiedy rodzice dokładali wszelkich starań w wychowaniu swojego dziecka, zapewniając mu możliwość rozwoju na różnych płaszczyznach, w tym w dziedzinie nauki, sportu i kultury oraz spełniając jego życiowe potrzeby, natomiast ich dziecko z własnej woli nie chciało ich wesprzeć w przypadku kiedy jego rodzice znaleźli się w niedostatku.
Reasumując, zachowanie dzieci nie zawsze będzie odpowiednie wobec rodziców, jednak polskie ustawodawca przewidział szereg instytucji prawnych, dzięki którym rodzice mają jeszcze szansę na uzyskanie od niewdzięcznych dzieci wsparcia finansowego.
