W toku rehabilitacji oraz, w okresie poudarowym upadki seniorów są poważnym problem, ponieważ mogą być przyczyną urazów fizycznych, a także utraty wiary w swoje możliwości i lęku przed usprawnianiem. Są one częstym i pomijanym powikłaniem udaru mózgu, który powoduje groźne następstwa, a czasami trwałe upośledzenie sprawności albo zgon pacjenta.
Upadki osób starszych są poważnym problemem ich codziennego życia. Stanowią obciążenie dla osób, które ich doświadczyły oraz dla ich opiekunów. Szacuje się, że w czasie roku ok. 30% osób w wieku powyżej 65 r.ż. oraz aż 40% powyżej 80. r.ż., które mieszkają w swoich domach doświadcza upadku.
Udar mózgu to najczęstsza przyczyna niepełnosprawności w populacji seniorów. Ryzyko upadku w czasie pierwszego roku po udarze jest dwa razy większe niż w ogólnej populacji, a dotyczy ok. 40% chorych. Do czynników ryzyka zalicza się: obecność niedowładu oraz zaburzenia równowagi, a także deficyty czuciowe, nietrzymanie moczu, ograniczona samodzielność oraz przyjmowanie leków i otępienie. Następstwa upadków to: stłuczenia oraz złamania kończyn, a także zwichnięcia w stawach, w tym – złamanie szyjki kości udowej i najpoważniejsze – powikłanie mózgowe z powstaniem krwiaka albo ogniska stłuczenia. U ok. 50% osób, po upadku rozwija się tzw. „zespół poupadkowy”.
Z badań przeprowadzonych przez Stolzego i wsp. wynika, że wśród chorób układu nerwowego upadki najczęściej występują w chorobie Parkinsona (62% osób chorych), w omdleniach (57%) oraz w polineuropatiach (48%), a po udarze mózgu w przypadku 42% pacjentów.
Jørgensen ze wsp. i Ugur wraz ze wsp. dostrzegli związek upadków z poudarową depresją. W badaniach tych nie znaleziono odpowiedzi na pytanie czy upadki były skutkiem depresji pojawiającej się po udarze, czy na odwrót – depresja była wynikiem upadków.
Do czynników, które zwiększają zagrożenie upadkami należy dodać współistniejące choroby (w tym schorzenia narządu ruchu, takie jak np. koksartroza, albo skrócenie kończyny dolnej itp.), lub niepożądane skutki działania hipotensyjnych leków i zły stan ogólny pacjenta (odwodnienie, niedokrwistość, oraz niedobiałczenie itp.)
Do czynników zewnętrznych, które są odpowiedzialne za ok. 30-50% upadków, zalicza się m.in. za słabe oświetlenie oraz śliskie i nierówne podłoże, a także nieodpowiednie umeblowanie, schody, które nie są zabezpieczone, brak poręczy, niedopasowane obuwie, pora doby, pobyt w domach opieki lub zakładach leczniczych
Niektórzy autorzy proponujący podział upadków na te, które są spowodowane czynnikami zewnętrznymi albo wewnętrznymi mówią o częstszym występowaniu tych pierwszych u młodszych osób – w wieku 65-74 lat oraz ich korelacji z rytmem aktywności w ciągu dnia. Upadki, które są związane z wewnętrznymi przyczynami miałyby występować u osób w wieku powyżej 75. r.ż., u których częściej zdiagnozowano ortostatyczne spadki ciśnienia tętniczego oraz choroby stawów albo wyższą temperaturę ciała.
W jednym z badań upadki seniorów najczęściej (62%) występowały w godzinach nocnych pomiędzy 22.00, a 8.00 ( co było związane z koniecznością oddania moczu, pospiesznym wstaniem z łóżka, pójściem do toalety). Nyberg oraz Gustafson udowodnili, że pacjenci upadają najczęściej w trakcie prób wstawania, siadania oraz przesiadania się (37%). W czasie chodzenia upadki wystąpiły tylko w 15%, a jedynie 2,6% dotyczyło chorych leżących w łóżku. U ok. 50% osób, które upadły rozwinął się tzw. „zespół poupadkowy” (post-fall syndrom) z negatywną oceną poruszania się oraz utrzymania równowagi, co opóźniło albo uniemożliwiło powrót do zdrowia.
Zapobieganie upadkom po udarze mózgu opiera się na zastosowaniu właściwie prowadzonej rehabilitacji oraz profilaktyki. Rehabilitacja to postępowanie, które ma służyć poprawieniu siły mięśniowej oraz równowagi. Istotna jest też modyfikacja leczenia farmakologicznego oraz przystosowanie otoczenia na potrzeby niepełnosprawnego, a także ćwiczenia koordynacyjno-równoważne zgodnie z zasdą H.S. Frenkla z wstawaniem oraz doborem sprzętu pomocniczego. Konieczne jest też zidentyfikowanie oraz modyfikacja czynników ryzyka, a także edukacja pacjenta i jego rodziny. Stworzenie bezpiecznego otoczenia i nadzór nad predysponowanymi do częstych upadków osobami, może wpływać na poprawienie efektów rehabilitacji i jakości życia pacjentów, a także ich opiekunów. Rodzaj interwencji w przypadku upadków po udarze zależy od rozpoznanych czynników ryzyka, zaś prewencją należy objąć te osoby, które wykazują największą ich ilość. W tych sytuacjach duże korzyści dają interwencje wielokierunkowe. W badaniu Tinetti oraz wsp. oceniających wpływ interwencji skierowanych na poprawienie siły mięśniowej oraz równowagi, a także redukcję zażywanych leków i eliminowanie zagrożeń domowych, a także unikanie hipotonii ortostatycznej zauważono redukcję częstości upadków o ok. 30% w grupie, która została objęta programem interwencyjnym w porównaniu do kontrolnej grupy.
Autor: lekarz medycyny Agnieszka Dorota Szczepanik
Bibliografia:
- Langhorne R., Stott D. J., Robertson L. et al. 2000: Medical complications after stroke: A multicenter study. Stroke; 31: 1223-29.
- Gustafson Y. 2003. Falls and injuries after stroke: time for action! Stroke; 34: 494-501.
- Czernuszenko A., Członkowska A. 2004. Upadki chorych po przebytym udarze mózgu. Praca poglądowa. Magazyn Lekarza Rodzinnego; 1(4): 16-21.
- Domka E., Myjkowska E., Kwolek A. 2005. Ocena częstości występowania powikłań u pacjentów rehabilitowanych z powodu udaru mózgu. Neur Neurochir Pol.; 39, 4: 300-9.
- Stolze H., Klebe S., Zechlin C. et al. 2004. Falls in frequent neurological diseases – prevalence, risk factors and aetiology. J Neurol.; 251(1): 79-84
- Jørgensen L., Engstad T., Jacobsen B. K. 2002. Higher incidence of falls in long-term stroke survivors than in population controls: depressive symptoms predict falls after stroke. Stroke; 33: 542-47.
- Ugur C., Gucuyener D., Uzuner N. et al. 2000. Characteristics of falling in patients with stroke. J Neurol Neurosurg Psychiatry; 69: 649-51
- Galus K, Kocemba J. (Red. wyd. polskiego): MSD Podręcznik Geriatrii. Wrocław: Urban & Partner 1999. s.70 – 85
- Niino N,Tsuzuku S, Ando F,Shimokata H. Frequencies and circumstances of falls in the National Institute for Longevity Sciences, Longitudinal Study on Aging (NILS-LSA). J Epidemiol 2000; 10 (1 Suppl): 90-94
- Ryynanen OP, Kivela SL, Honkanen R. Times, places and mechanisms of falls among the elderly.Z-Gerontol 1991;24(3): 154-161
- Nyberg L., Gustafson Y. 1995. Patient falls in stroke rehabilitation: a challenge to rehabilitation strategies. Stroke; 26: 838-42
- Tinetti ME, Baker DI, Mc Vay G. et al. A multifactorial intervention to reduce the risk of falling among elderly people living in the community. N. Engl. J. Med. 1994; 331: 821
