W 1843 roku Vogel zauważył, że cholesterol to główny składnik blaszek miażdżycowych. Rolę lipidów w powstawaniu miażdżycy podkreślił Rokitansky, w teorii inkrustacyjnej z roku 1852 oraz Virchow w teorii infiltracyjnej z roku 1856. W XX wieku Aniczkow wykazał, że bogatocholesterolowa dieta wywołuje miażdżycę tętnic. Ross uznał miażdżycę za przewlekłe zapalenie toczące się w błonie wewnętrznej tętnic, a cholesterol za czynnik wpływający na ten proces.
Jak wykazało jedno z badań długotrwałe spożywanie nadmiaru energii w porównaniu do jej wydatkowania powoduje występowanie otyłości u kobiet ( ok. 44%), a także daje wysoki wskaźnik BMI. W dietach tych kobiet było za dużo tłuszczu ( ok. 34% energii) oraz były one ubogie w składniki mineralne oraz witaminy.
Najczęstsze niedobory (u ok. 95% kobiet) w dietach występowały w ilości spożywanej witaminy D oraz wapnia, magnezu i potasu, a także folianów. Zaburzenia przemiany lipidów były częstsze u otyłych kobiet w stosunku do pozostałych. Istnieje, więc potrzeba, związana ze zidentyfikowanymi wadami w żywieniu, udzielania starszym osobom porad dietetycznych, w celu zoptymalizowania ich stanu zdrowia.
Otyłość stanowi czynnik ryzyka cukrzycy oraz dyslipidemii, choroby niedokrwiennej serca i nadciśnienia tętniczego, a także niewydolności krążenia i udaru mózgu, wraz z niektórymi nowotworami złośliwymi, chorobami kostno-stawowymi i innymi. Te choroby z uwagi na masowe występowanie w ekonomicznie rozwiniętych krajach stanowią poważny problem społeczny i ekonomiczny, gdyż zwiększają koszty ponoszone na ochronę zdrowia oraz straty finansowe wiążące się z absencją chorobową.
W związku z tym otyłość w starszym wieku zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych pośrednio przez spowodowanie zaburzeń metabolicznych, wpływających bezpośrednio na rozwój miażdżycy.
Hipercholesterolemia rodzinna, to zgodnie z klasyfikacją Fredricksona – II typ hiperlipoproteinemii, w jakim występuje typ II a oraz typ II b. Typ II a cechuje się wybiórczym wzrostem stężenia lipoprotein LDL, zaś typ II b wzrostem stężenia lipoprotein LDL oraz VLDL oraz trójglicerydów. U większości pacjentów II typ hiperlipoproteinemii uwarunkowany jest interakcją pomiędzy kilkoma genami, a pewnymi czynnikami środowiskowymi, z których najważniejszy to sposób odżywiania. Rozpoznanie hiperlipoproteinemii bywa często rozpoznaniem laboratoryjnym. Pojedyncze kliniczne objawy są typowe dla wybranych typów zaburzeń w gospodarce lipidowej. Zalicza się nich ksantomatyczne zmiany na skórze i w obrębie ścięgien oraz tzw. pierścień rogówkowy. Do objawów klinicznych zalicza się nawracające zapalenie trzustki oraz napadowe bóle brzucha, rzadziej neuropatię obwodową i ostre wędrujące zapalenie stawów, a także objawy tzw. przedwczesnej choroby niedokrwiennej serca.
Hiperlipoproteinemię podejrzewa się u osób z obciążonym wywiadem w rodzinie w kierunku zaburzeń gospodarki lipidowej oraz przedwczesnej miażdżycy tętnic. Przypuszcza się, że pewien procent hiperlipoproteinemii przebiega bez objawów klinicznych, a polega jedynie na zaburzeniach w składzie frakcji lipoprotein przy prawidłowym albo przy nieco podwyższonym stężeniu cholesterolu całkowitego. Te postacie hiperlipoproteinemii są zazwyczaj rozpoznawane przypadkowo.
Leczenie hipercholesterolemii opiera się na stosowaniu diety i przyjmowaniu leków. Biorąc pod uwagę małe stężenie LDL-C u osób zdrowych, tj. <115 mg/dl (<3 mmol/l) i fakt, iż w Polsce te stężenia są większe u ok. 60% dorosłych osób, większość Polaków powinna zmienić swoje żywienie, zaś osoby, u których występuje duże ryzyko, wymagają stosowania leków.
Aby zmniejszyć poziom cholesterolu LDL, trzeba zastąpić w diecie nasycone kwasy tłuszczowe, (do których należą tłuszcze zwierzęce – w tym tłuste produkty mleczne oraz mięsne) przez nienasycone kwasy tłuszczowe ( takie jak: oleje roślinne oraz miękkie margaryny). Należy do maksimum ograniczać spożywanie tzw. izomerów trans kwasów tłuszczowych, których źródłem w diecie są uwodornione częściowo tłuszcze roślinne, które występują w tłuszczu cukierniczy oraz w wyrobach przemysłu cukierniczego oraz piekarniczego.
Izomery trans kwasów tłuszczowych także występują w zupach w proszku oraz w gotowych sosach. Mogą być również obecne w twardych margarynach oraz żywności znanej, jako „fast foody”. W hipercholesterolemii zaleca się ograniczenie spożywania cholesterolu pokarmowego, tj. produktów, takich, jak żółtka jaj oraz podroby i podrobowe wedliny. Działanie obniżające stężenie cholesterolu LDL ma błonnik zawarty w pokarmach, obecny w nasionach roślin strączkowych, w owocach oraz w warzywach i produktach zbożowych pochodzących z pełnego przemiału (np. kasze: jęczmienna, gryczana i płatki owsiane oraz ciemne pieczywo z mąki uzyskanej z grubego przemiału). Dlatego w żywieniu powinno się kłaść duży nacisk na spożycie podanych powyżej produktów.
Pomocna w obniżeniu stężenia cholesterolu LDL jest żywność, która zawiera dodane sterole albo stanole roślinne ( w tym margaryny oraz jogurty itp). Leczenie opiera się na zwalczaniu otyłości oraz zwiększeniu aktywności ruchowej, właściwej diecie i kuracji nadciśnienia tętniczego, a także zaburzeń lipidowych.
Autor: lekarz medycyny Agnieszka Dorota Szczepanik
Bibliografia:
- Sokoluk I, Rola statyn w zapobieganiu i leczeniu chorób układu krążenia, Medycyna Rodzinna 5/2004, s. 219-226
- Charzewska J, Spożycie energii i składników odżywczych a stan odżywienia kobiet w wieku podeszłym, Postępy Nauk Medycznych, t. XXIV, nr 9, 2011, s. 732
- Elżbieta Pac-Kożuchowska, Hipercholesterolemia rodzinna – czynnik ryzyka miażdżycy, Medycyna Rodzinna 3-4/2001, s. 134-136
- Szostak, W. B. Konsekwencje zdrowotne otyłości, Postępy Nauk Medycznych, t. XXIV, nr 9, 2011, s. 778-780
- Bergstrom E., Hernell O.: Dietary fats and prevention of atherosclerosis. Ann. Nestle. 1997, 55/2, 43
- Kubalska J.: Hiperlipidemie pierwotne u dzieci – jeden z czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Klinika. 1993, 10, 59
- Tatoń J.: Miażdżyca – zapobieganie w praktyce lekarskiej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1996, 75-152.
- Cybulska B., Dieta w hipercholesterolemii. Zdrowe odżywianie pacjentów ze zwiększonym stężeniem cholesterolu całkowitego, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, Medycyna Praktyczna, dostęp 27.12.2016
- Sokoluk I, Rola statyn w zapobieganiu i leczeniu chorób układu krążenia, Medycyna Rodzinna 5/2004, s. 219-226
